آموزش ساز قانون یکی از سازهای زهی‌مضرابی سنتی است که در موسیقی شرقی، به ویژه در کشورهای خاورمیانه و ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد. قانون از خانواده سنتور است و به شکل یک ذوزنقه بزرگ با سیم‌های متعدد ساخته می‌شود. این ساز صدایی گرم، دلنشین و روح‌نواز دارد که توانسته بسیاری از نوازندگان و شنوندگان را مجذوب خود کند. در این مقاله به آموزش مقدماتی ساز قانون و معرفی اجزای آن می‌پردازیم.
بخش اول: آشنایی با ساز قانون
1. تاریخچه و ریشه‌ها: ساز قانون قدمتی چند هزار ساله دارد و به طور گسترده‌ای در کشورهای عربی، ترکیه، ایران و یونان استفاده می‌شود. گفته می‌شود که این ساز از منطقه بین‌النهرین به دیگر مناطق خاورمیانه گسترش یافته است. قانون در موسیقی کلاسیک عربی به عنوان یکی از سازهای مهم به شمار می‌آید و به تدریج وارد موسیقی ایران نیز شده است.
2. ساختار و اجزای ساز قانون: قانون یک ساز ذوزنقه‌ای است که معمولاً از چوب گردو یا چوب‌های مقاوم دیگر ساخته می‌شود. اجزای اصلی آن عبارت‌اند از:
- جعبه صوتی: این جعبه به تولید و تقویت صدا کمک می‌کند.
- سیم‌ها: تعداد سیم‌های ساز قانون بین 72 تا 81 عدد است. هر گروه از سیم‌ها دارای 3 رشته سیم هم‌صدا هستند.
- پل‌های تنظیم صدا (کلیدها): این پل‌ها برای تنظیم دقیق‌تر صدای هر نت به کار می‌روند.
- مضراب‌ها: نوازندگان برای نواختن قانون از دو مضراب کوچک فلزی یا شاخی که به انگشتان اشاره دست‌ها بسته می‌شود استفاده می‌کنند.
بخش دوم: روش‌های نواختن قانون
1. نحوه دست‌گیری ساز: برای نواختن قانون، نوازنده بر روی یک صندلی نشسته و ساز را روی پاهای خود قرار می‌دهد. انگشتان اشاره هر دست به وسیله مضراب‌ها سیم‌ها را به حرکت در می‌آورند. موقعیت دست‌ها و زاویه نواختن بسیار مهم است و تأثیر مستقیمی بر کیفیت صدا دارد.
2. نواختن اولین نت‌ها: آموزش نواختن قانون با شناخت نت‌ها و موقعیت آن‌ها بر روی سیم‌ها آغاز می‌شود. هر سیم با تنظیم دقیق می‌تواند به صدای نت مشخصی درآید. با تمرین و آموزش اصولی، نوازنده می‌تواند تسلط بیشتری بر روی نت‌ها و حرکت دست‌ها پیدا کند.
3. تکنیک‌های اصلی نواختن:
- تکنیک نواختن مضرابی: استفاده صحیح از مضراب‌ها برای نواختن سیم‌ها از اصول اولیه نواختن قانون است. نوازنده باید بتواند با ضربات سریع و نرم سیم‌ها را به صدا درآورد.
- ارتعاش و لرزش دست: این تکنیک به نوازنده کمک می‌کند تا به صداهای ماندگار و احساسی دست یابد.
- آرپژ: نواختن آرپژ یا پخش نت‌ها از یک دسته سیمی به صورت پیوسته یکی از روش‌های زیبای نواختن قانون است.
بخش سوم: تمرین‌های مقدماتی
1. تمرین‌های دست چپ و راست: نوازنده باید بتواند هماهنگی دقیقی بین دست‌های چپ و راست خود ایجاد کند. برای این منظور، تمرین‌هایی مانند نواختن نت‌های متوالی با هر دو دست به صورت هماهنگ پیشنهاد می‌شود.
2. تمرین نواختن نت‌ها با دقت: با تمرکز بر روی هر نت و نواختن آن به صورت دقیق و صحیح، نوازنده باید بتواند درک عمیقی از صدای هر نت به دست آورد.
3. تمرین‌های ساده ملودی: بعد از تسلط نسبی بر نت‌ها و حرکات دست، نوازنده می‌تواند ملودی‌های ساده و کوتاه را اجرا کند. این تمرین‌ها به ارتقای تکنیک و احساس نوازندگی کمک می‌کند.
بخش چهارم: نقش قانون در موسیقی ایرانی
قانون به عنوان یکی از سازهای کلاسیک در موسیقی سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. از آنجا که این ساز قابلیت نواختن ملودی‌های پیچیده و ظریف را دارد، معمولاً در تکنوازی‌ها و همنوازی‌های سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قانون می‌تواند حس‌های متفاوتی را در قالب نغمه‌های ایرانی، عربی و ترکی منتقل کند.
نتیجه‌گیری:
آموزش ساز قانون نیازمند صبر، تمرین و عشق به موسیقی است. این ساز با صدای دلنشین و قابلیت‌های گسترده‌ای که دارد، می‌تواند به عنوان یک همراه همیشگی در مسیر نوازندگی برای هنرجویان موسیقی باشد. یادگیری اصولی و تمرین‌های منظم به نوازنده این امکان را می‌دهد تا به تدریج به یکی از اساتید این ساز محبوب تبدیل شود.
