یک ساز زهی است متعلق به خانوادهٔ قدیمی سیتار، که در سدههای میانه تحت عنوان Canon به اروپا برده شد. اگر بعنوان مقدمه بخواهیم درباره ساز قانون صحبت کنیم این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقه است که به وسیلهٔ دو انگشت سبابه و دو مضراب (که میان حلقهای که به انگشت کردهاند و خود انگشت قرار میگیرند) نواخته میشود.
عدهاي معتقدند كه مخترع اين ساز فارابي است و برخي ديگر ميگويند منشاء آن به خراسان میرسد و در قرن سيزدهم (ميلادي) در موصل پيدا شده، هر چند هيچيك از اين نظردهندگان دليل معتبری بر ادعاي خود ندارند. واقعيت اين است كه در فرهنگ كلاسيك شرق، ردي از سازهاي خانواده سيتار پيدا نشده و سرمنشاء قانون نيز، مانند سرچشمه بسياري از سازهاي ديگر، هنوز مشخص نیست. آنچه بيشتر از همه نظریات محتمل تر است اينكه قانون از سرزمين هاي شرق نزديك، به اروپا رسيده و در كشورهاي اروپايي با مكانيزه كردن آن، بزرگترين ساز كلاويهدار سيمي را ساخته و پرداختهاند.
انواع منطقه ای و مشخصات فنی ساز قانون
ساز قوانین عربی معمولاً با پنج لایه پوستی ساخته میشوند که از یک پل بلند تکی که بر روی پنج ستون قوسی قرار دارد، پشتیبانی میکنند، در حالی که قوانین تا حدودی کوچکتر ترکی تنها بر چهار ستون بنا شدهاند. این به انواع عربی ساز اجازه می دهد تا فضای بیشتری برای نصب سیم های باس و تریبل بیشتر داشته باشند. سازهای قانون تولید شده در ترکیه عموماً دارای 26 رشته سیم هستند که در مورد همه انواع منطقهای، سه سیم در هر دوره وجود دارد. در طرحهای معاصر عربی از رشتههای نایلونی یا PVF استفاده میشود که بر روی پل کشیده میشوند و روی پوست ماهیها همانطور که در یک سر توضیح داده شد، کشیده میشوند و در انتهای دیگر به میخهای تنظیم چوبی متصل میشوند.
خصوصیات ساز قانون
در بخشهای سازشناسی متون کهن موسیقی به سازی سه گوش، بیرون ساعد، با سطحی مجرد تنها، دارای هفتاد و دو وتر آن یک کوک می گرفته با تاری از ابریشم و گاه از روده و گاه از مفتول سیم اشاره شده که همانند چنگ نواخته می شده است. قانون از سازهایی است که از کهن در موسیقی ایرانی به کار می رفته و توانایی بیان گوشه های موسیقی ایرانی را دارد؛ ولی مدت مدیدی است که در ایران ناشناخته مانده، در حالی که در کشورهای همجوار سالها است که از این ساز استفاده شدهاست. کمابیش از نیم قرن پیش تا کنون، موسیقیدانان ایرانی به اجرای این ساز روی آوردهاند.
از لحاظ دستهبندی سازها قانون جزء سازهای زهی مضرابی از آلات مطلق است و تعداد سیمهای آن در مجموع، از ۶۳ تا ۸۴ متغیر است. قانون معمول در ترکیه دارای ۷۲ سیم است. سیمها از رودهٔ گوسفند یا نوعی نایلون ساخته شده، که به دور گوشیهایی که وضع ستونی دارند، پیچیده میشوند. وسیلهٔ نواختن، مضرابی است که توسط انگشتانه به انگشت سبابه میکنند. هر سه سیم قانون هم صدا کوک شده و یک صوت از آنها بر میآید، از این رو از قانون ۷۲ سیمی، تنها میتوان ۲۴ صوت به دست آورد. قانون مصری ۷۸ سیمی و ۲۶ صوتی است.
زخمه یا مضراب عبارت است از دو حلقهٔ فلزی که از جنس نقره، ورشو، برنج و… که به طور پهن و مدور (به اندازهٔ بند دوم انگشت نشانه) ساخته شده باشد. مضراب هایی که داخل حلقه قرار می گیرد از شاخ گاو، گوزن، بز کوهی و… ساخته شدهاست. حلقهها را در انگشت نشانه (بند دوم) قرار داده و مضراب را به طرف داخل دست، میان حلقه و انگشت جای میدهیم. اندازهٔ مضراب ساخته شده باید از نوک انگشت نشانه کمی بلندتر باشد و از زیر بند دوم انگشت، پایینتر نیاید.
طریقه مضراب زدن:
ابتدا روی یکی از سیم ها به وسیلهٔ دست راست یا چپ ضربه بزنید (موقع مضراب زدن انگشت های نشانه باید از بند آخر خم شود) به طوری که وقتی مضراب سیم را لمس کرد صدایی که از آن برمی خیزد صاف و شفاف باشد و این در صورتی امکان پذیر است که هر سه سیم هم صدا در یک لحظه و هم زمان به صدا درآیند.
برای حرک مضراب در یادگیری مراحل اولیه، و هنگام مضراب زدن با دست راست و چپ باید انگشتی که مضراب در آن جای دارد انگشت شست را لمس کند. این عمل برای قوی شدن انگشت و مضراب مؤثر است، که باید آن را در تمرین های اولیه آموخت. در تمرین های مربوط به مراحل بالاتر که اجرای ساز رفته رفته سریعتر شده و حالتهای گوناگون به آن داده میشود، دیگر نیازی به تماس انگشت نشانه با شست نیست. در هنگام مضراب زدن انگشت شست زیر انگشت نشانه قرار میگیرد. سایر انگشتان (سه انگشت دیگر) نه باید جمع و نه باز باشد
سن یادگیری ساز قانون
یادگیری اصول نوازندگی قانون، مثل هر ساز دیگری محدودیت سنی ندارد. هر کسی بر هر سن و سالی می تواند از آغاز به فراگیری این ساز بپردازد همچنین می توانید کودکان خود را از سنین ۷-۸ سالگی برای گذراندن دوره آموزش قانون ثبت نام کنید. البته برای یادگیری ساز قانون به گذراندن کلاس سلفژ نیاز نیست ولی شرکت در این کلاس درک را بالا میبرد.
یادگیری ساز قانون چقدر طول میکشد؟
وقتی آموزش موسیقی را شروع میکنید، به عنوان یک مبتدی مثل هر ساز دیگری باید با تکیه بر پشتکار وارد عمل شوید. تفاوت یک نوازنده مبتدی با حرفهای، در ماهها آموزش و تلاشی است که نوازنده حرفهای با عشق و علاقه صرف یادگیری موسیقی نموده است. اصلاً مهم نیست چهسازی را برای یادگیری انتخاب میکنید، در هر صورت برای حرفهای شدن باید وقت، انرژی و زمان زیادی را صرف کنید.
