درباره ساز ویولنسل

ساز ویولنسل یا ویلنسل یا ویولونسل سازی زهی و آرشه‌ای از خانوادهٔ ویولن است. صدای این ساز در ردۀ میانیِ سازهای این خانواده قرار دارد.

ویولنسل از ویولن و ویولا بزرگ‌تر است. در هنگام اجرا، این ساز در بین دو پای نوازنده قرار می‌گیرد و از طرفی دیگر، توسط میله‌ای که در انتهای آن تعبیه شده، روی زمین استوار می‌شود. این ساز از خانوادهٔ سازهای زهی (آرشه‌ای) است. استفاده از این ساز در تک‌نوازی‌ها (سُلو)، در گروه‌نوازی‌ها، از جمله در ارکسترهای مجلسی و ارکسترهای سمفونیک متداول است. این ساز عضو ثابت در ارکسترها به صورت استاندارد است که در بخش باسِ زهی‌ها قرار می‌گیرد. همچنین، در بیشتر آنسامبل‌های دیگر نیز حضور دارد. کنسرتوها و سوناتهای فراوان برای ویولنسل نوشته شده‌است.

ویولنسل (ویلن سل) (Violoncello) که معمولا در زبان انگلیسی به اختصار چلو (Cello) و در حالت جمع چلی (Celli) نامیده می شود، از خانواده سازهای زهی آرشه ای است. بکارگیری این ساز در تک نوازی، در گروه موسیقی مجلسی و همچنین در بخش زهی های یک ارکستر متداول است.
cello  خلاصه شده ی واژه ی ایتالیایی  violoncello، به معنی ویولن کوچک است. علت این نامگذاری را باید در دوران رنسانس و باروک جستجو کرد.
ویولنسل از ویولن و ویولا (ویولن آلتو) بزرگ‌تر است. در هنگام اجرا، این ساز در بین دو پای نوازنده قرار می‌گیرد و از طرفی دیگر، توسط میله‌ای که در انتهای آن تعبیه شده، روی زمین استوار می‌شود. این ساز از خانواده سازهای زهی آرشه‌ای است. این ساز قابلیت اجرا در تک‌نوازی‌ ، گروه‌نوازی‌ از جمله ارکسترهای مجلسی و ارکسترهای سمفونیک را دارد. این ساز عضو ثابت در ارکسترها به صورت استاندارد است که در بخش باسِ زهی‌ها قرار می‌گیرد. همچنین، در بیشتر آنسامبل‌های دیگر نیز حضور دارد. کنسرتوها و سوناتهای فراوان برای ویولنسل نوشته شده‌است.
صدای این ساز از نظر زیبایی و پرحرارت بودن شایستگی بسیاری دارد مخصوصا در سولو ها بسیار میتواند نقش خود را به خوبی ایفا کند.

کوک سیم‌های این ساز به‌ترتیب از زیر به بم عبارت است از: لا (سیم اول)، رِ (سیم دوم)، سُل (سیم سوم)، دو (سیم چهارم) سیم‌های ویولنسل نسبت به سیم‌های ویولا یک اکتاو بم‌تر کوک می‌شوند.

جد مستقیم ویولونسل ویولن باس بود Monteverdi در Orfeo (1607) از این ساز به عنوان “basso de viola da braccio” یاد کرد. اگرچه اولین ویولن باس که احتمالاً در سال 1538 اختراع شد، به احتمال زیاد از ویولن الهام گرفته شده بود، اما برای استفاده همراه با ویولن ساخته شد. ویولن باس در واقع اغلب به عنوان “ویولون” یا “ویولای بزرگ” شناخته می شد، همانطور که ویولون های همان دوره نامیده می شدند. سازهایی که ویژگی های مشترکی با ویولن باس و ویولا دا گامبا دارند در هنر ایتالیایی اوایل قرن شانزدهم ظاهر شدند.

ویولن سل معمولا از چوب حکاکی شده ساخته می شود، اگرچه ممکن است از مواد دیگری مانند فیبر کربن یا آلومینیوم نیز استفاده شود. یک ویولن سل سنتی دارای بالای صنوبر است که برای پشت، پهلوها و گردن چوب افرا دارد. از چوب های دیگر مانند صنوبر یا بید گاهی برای پشت و پهلوها استفاده می شود. ویولن سل های ارزان قیمت اغلب دارای قسمت های بالایی و پشتی هستند که از چوب چند لایه ساخته شده اند. ویولن سل های لمینت شده به طور گسترده در ارکسترهای مدارس ابتدایی و متوسطه و ارکسترهای جوانان استفاده می شوند، زیرا دوام بیشتری نسبت به ویولن سل های چوبی حکاکی شده دارند (یعنی در صورت ضربه خوردن یا افتادن احتمال ترک خوردن آن ها کمتر است) و قیمت بسیار کمتری دارند.

قسمت بالایی و پشتی به طور سنتی با دست حکاکی می شوند، اگرچه ویولن سل های ارزان قیمت اغلب به صورت ماشینی تولید می شوند. کناره ها یا دنده ها با گرم کردن چوب و خم کردن آن در اطراف فرم ها ساخته می شوند. قسمت بالایی و پشتی ویولن سل دارای یک منبت تزئینی است که به نام پرفلینگ معروف است.

قطعات موسیقی متعددی برای ویولن سل وجود دارد که در آن یک تکنواز توسط یک ارکستر همراهی می شود. همچنین برخی از آهنگسازان بودند که اگرچه ویولن سل نبودند، اما رپرتوارهای خاص ویولن سل می نوشتند، مانند نیکولاس کرافت که شش قطعه موسیقی ویولن سل نوشت. قطعات موسیقی سه گانه بتهوون برای ویولن سل، ویولن و پیانو و کنسرتو دوبل برامس برای ویولن سل و ویولن نیز بخشی از رپرتوار کنسرتانت هستند، اگرچه در هر دو مورد ویولن سل در وظایف تکنوازی حداقل با یک ساز دیگر مشترک است. علاوه بر این، چندین آهنگساز قطعات بزرگی را برای ویولن سل و ارکستر نوشتند که به جز نام، کنسرتو هستند. برخی از “کنسرتوهای” آشنا عبارتند از: شعر دن کیشوت ریچارد اشتراوس، شعر چایکوفسکی.

 

اجزاء ساز ویولنسل

بدنه‌   body: از جنس چوب بوده و طولی حدود ۷۵.۵ سانتی‌متر دارد.  بدنه یا جعبه طنینی شامل صفحه رویی، پشتی و کناری می‌باشد.

دسته  neck: این قسمت از جنس چوب با طول تقریبی ۲۸ سانتی‌متر است.

صفحه انگشت‌گذاری fingerboard: به قسمت مشکی رنگ که جلوی دسته قرار دارد گفته می‌شود. صفحه انگشت گذاری در واقع محل قرار گیری انگشتان نوازنده برای نواختن نت‌ها است. صفحه انگشت گذاری جلو مانند اکثر اعضای سازهای زهی آرشه‌ای بدون فرت بندی یا اصلاحا fretless است.

سردسته peg bo: سردسته یا جعبه گوشی قسمت حلزونی شکلی است که بالای دسته قرار گرفته و گوشی‌ها بر روی آن نصب می‌شود.

گوشی pegs: ویولن سل یا چلو دارای ۴ عدد گوشی است که به منظور کوک کردن سیم‌های ساز تعبیه شده‌اند.

سیم‌ string ۴ : عدد سیم چلو بر روی نت‌های C2 ،G2 ،D3 ،A3 کوک شده و معمولا از جنس آلومینیوم، تیتانیوم و کروم می‌باشد.

خرک bridge: خرک بخشی اساسی از ویولن سل و همچنین سایر سازهای زهی مرتبط است. کار خرک انتقال لرزش سیم‌ها به داخل جعبه طنینی ساز و همچنین ایجاد فاصله استاندارد بین سیم و صفحه انگشت گذاری یا اکشن است.

آرشه  bow: آرشه چلو معمولا کوتاه‌تر و سنگین‌تر از آرشه ویولن است. آرشه برای نواختن ویولن سل به کار می‌رود.

کلیفون colophony: کلیفون که به اسم رزین هم شناخته می‌شود، برای زبر کردن آرشه ساز استفاده می‌شود. کشیدن کلیفون بر روی آرشه به منظور لیز نخوردن آن بر روی سیم‌ها و کنترل بهترنوازنده روی آرشه کشی است.

میله انتهایی Endpin: میله بین انتهای ساز و زمین قرار می‌گیرد، معمولا از جنس فولاد بوده و نقش پایه برای نگهداری ساز هنگام نواختن دارد.

 

موسیقی محبوب، جاز، موسیقی جهانی و نئوکلاسیک

ویولن سل در موسیقی عامه پسند کمتر از موسیقی کلاسیک رایج است. چندین گروه از جمله Hoppy Jones از Ink Spots و Joe Kwon از برادران Avett، ویولن سل را در ترکیب استاندارد خود دارند. رایج‌ترین کاربرد در پاپ و راک، آوردن ساز برای یک آهنگ خاص است. در دهه 1960، هنرمندانی مانند بیتلز و شر از ویولن سل در موسیقی عامه پسند، در ترانه هایی مانند “دیروز”، “النور ریگبی” و “فیلدهای توت فرنگی برای همیشه” از بیتلز، و “بنگ بنگ (بچه من به من شلیک کرد” شِر استفاده کردند. پایین)”. «ارتعاشات خوب» ساخته بیچ بویز شامل ویولن سل در گروه سازهای خود است که شامل تعدادی ساز غیرمعمول برای این نوع موسیقی است. جک بروس، نوازنده گیتار باس، که در ابتدا با بورسیه اجرا برای ویولن سل موسیقی خوانده بود، در آلبوم «همانطور که گفتی» در آلبوم استودیویی Cream’s Wheels of Fire (1968) نقش برجسته ویولن سل را ایفا کرد.

در دهه 1970، ارکستر الکتریک لایت با الهام از تنظیم های به اصطلاح “بیتلسک”، با اضافه کردن ویولن سل (و ویولن) به ترکیب استاندارد راک و در سال 1978 گروه راک مستقر در بریتانیا، Colosseum II، از موفقیت تجاری بزرگی برخوردار شد. با جولیان لوید وبر نوازنده ویولن سل در ضبط Variations همکاری کرد. مهمتر از همه، پینک فلوید یک تک نوازی ویولن سل را در ساز حماسی خود در سال 1970 “Atom Heart Mother” قرار داد. گیتاریست باس مایک رادرفورد از جنسیس در اصل یک ویولن سل بود و برخی از قطعات ویولن سل را در آلبوم فاکستروت خود گنجانده بود.

در موسیقی جاز، نوازندگان بیس اسکار پتیفورد و هری باباسین از اولین کسانی بودند که از ویولن سل به عنوان یک ساز تکنواز استفاده کردند. هر دو سازهای خود را در یک چهارم کوک کردند، یک اکتاو بالاتر از کنترباس. فرد کاتز (که نوازنده باس نبود) یکی از اولین نوازندگان برجسته جاز بود که از کوک استاندارد و تکنیک آرکو این ساز استفاده کرد. نوازندگان ویولن سل معاصر جاز عبارتند از عبدالوادود، دیدر موری، ران کارتر، دیو هالند، دیوید دارلینگ، لوسیو آمانتی، آکوا دیکسون، ارنست ریجسگر، فرد لونبرگ-هولم، تام کورا و اریک فریدلندر. قطعات تئاتر موزیکال مدرن مانند پنج سال آخر جیسون رابرت براون، بیداری بهار اثر دانکن شیک، فلوید کالینز اثر آدام گوتل و زندگی من با آلبرتین اثر ریکی یان گوردون تا حد زیادی از گروه‌های زهی کوچک (از جمله ویولن سل) استفاده می‌کنند.

 

آموزش ویولنسل در آموزشگاه موسیقی نوای دانش