ساز سه تار

ساز سه‌ تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که با ناخن انگشت اشارهٔ دست راست (برای نوازندهٔ راست‌دست) نواخته می‌شود. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنز است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. سه‌تار دارای ۲۸ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا کات گوت است. صدای آن ظریف و کم حجم است و گستره صوتی آن از هنگامِ بمِ دو زیر خط حامل تا لا بمل بالای خط حامل و در نتیجه نزدیک به ۳ اکتاو است.

سه‌تار سازی از خانواده سازهای دوتار و تنبور بوده‌است که امروزه در طبقه بندی سازهای موسیقی سنتی ایران و با پرده بندی مشابه به ساز تار به شمار می‌رود. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد، گرچه بیشتر برای تک‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه‌ای دارد ولی فاصلهٔ چهارم یا پنجم پایین رونده معمولاً بین سیم‌های اول و دوم ثابت است.

ساختمان ساز سه تار:

ساز سه‌ تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. خرک روی صفحه و سیم‌گیر در انتهای کاسه قرار دارد به‌گونه‌ای که اگر ساز ایستاده روی زمین باشد سیم‌گیر با زمین در تماس خواهد بود. در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی‌ها یا ابزارهای تنظیم کوک است. سه‌ تار در مقایسه با تار فاقد جعبهٔ گوشی است و گوشی‌ها روی سرپنجه سوار شده‌اند و داخل آن نیستند.
سه تار دارای صدایی مخملی و ظریف بوده از آنجایی که که با کنار ناخن انگشت سبابه دست راست نواخته می‌شود، صدای ساز ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان نوازنده پیدا می‌کند و از این رو سه تار را اغلب همدم اوقات تنهایی خوانده‌اند.
اغلب شنوندگان، ساز سه تار را دارای لحن و نوای غمگینی احساس می‌کنند، اما نوازندگان معاصر موسیقی ایرانی در تلاش برای توسعه موسیقی مدرن و نوی ایران، آثاری آفریده‌اند که با حال و هوایی که تا دو دهه پیش از این ساز تصور می‌شد کاملاً متفاوت است.

کاسه ی ساز

شکل کاسه ی سه تار را هم بصورت گرد و هم گلابی شکل می سازند و به طور کلی ساختار این ساز خیلی شبیه به عود و تنبور می باشد با این تفاوت که ساز سه تار کمی کوچک تر است. طول کاسه ی سه تار بین 26 تا 30 سانتیمتر و پهنای آن 12 تا 16 سانتی متر است. عمق کاسه ی ساز به 13 سانت میرسد. کاسه ی سه تار هم می تواند به صورت یک تکه تراش داده شود و هم با چسباندن ترک های چوب در کنار هم ساخته شود.

صفحه

صفحه ی سه تار تخته ای نازک از جنس چوب است که روی کاسه را می پوشاند. سوراخ های موجود روی صفحه برای خروج صدا تعبیه شده اند. 

دسته

طول دسته بین 40 تا 48 سانتی متر است. سازندگان با استفاده از استخوان دسته را می پوشانند که این امر باعث طولانی تر شدن عمر ساز و همچنین زیبایی دو چندان آن می شود. استخوانی که برای این کار استفاده می شود عمدتا استخوان شتر می باشد.

خرک

در ساز سه تار قطعه ای به نام خرک وجود دارد که متحرک است و به راحتی می توان آن را از سه تار جدا کرد. جنس خرک از چوب می باشد. سیم های سه تار از آن عبور داده می شوند و به گوشی ها متصل می شوند.

سیم گیر

وظیفه ی این قسمت از ساز نگهداری سیم هاست و جنس سیم گیر از چوب می باشد ولی در گذشته از استخوان نیز برای ساخت آن استفاده می کردند.

شیطانک

کاربرد این قطعه از ساز، هدایت سیم ها و تقسیم آن ها برای بالای دسته است. برای ساختن شیطانک از استخوان یا پلاستیک استفاده می کنند.

گوشی

برای کوک کردن ساز به گوشی نیاز است چون سیم در قسمت انتهایی دسته به گوشی ها متصل است. با چرخش هر یک از گوشی ها تغییراتی در کوک سیمی که به آن وصل شده ایجاد می شود. معمولا کوک سه تار به صورت دو سل دو دو انجام می پذیرد.

پرده

پرده بندی ساز در دسته انجام می گیرد که قابلیت جا به جایی نیز دارند. پرده ها نخ هایی از جنس ابریشم اند که به صورت عرضی و سه لایه و چهار لایه به دسته ی سه تار بسته می شوند. تعداد پرده های سه تار 25 عدد می باشد.

چطور میتوانیم آموزش سه تار را شروع کنیم

یادگیری هر سازی در ابتدا به علاقه‌ی شما به موسیقی و سازی که انتخاب کرده اید بازمی‌گردد. البته ساز سه تار به نسبت بسیاری از سازها، یادگیری آسان‌ تری دارد و در صورت تمرین مناسب شما می‌توانید در بازه‌ی زمانی ۳ تا ۶ ماه، قطعاتی را به راحتی بنوازید. البته باید توجه داشته باشید نوازندگی حرفه ‌ای در هر سازی نیازمند زمان طولانی و تمرین بسیار است. آموزشگاه موسیقی نوای دانش در میرداماد تهران باتجربه‌ی درخشان در زمینه آموزش سه تار و اساتید مجرب و باتجربه، مکانی مطمئن برای یادگیری سه تار است.

انواع ساز سه تار در موسیقی ما

سه تار ذوالقدر

سه تار ذوالقدر که یکی از سه تار های معروف بازار موسیقی ایران است. در واقع یکی از معروف ترین انواع سه تار، سه‌ تار ذوالقدر صدف دار دسته آبنوس است. جنس صفحه رویی و کاسه این نوع سه‌ تار از چوب توت است. جنس دسته، گوشی و سیمگر از چوب گردو میباشد و کاسه این ساز معرق ‌کاری شده و با صدف تزئین شده است.

سه تار مفاخری

سه تار مفاخری بهترین گزینه برای افراد مبتدی و تازه کار است که تصمیم دارند آموزش سه تار را شروع کنند؛ چون علاوه بر کیفیت مطلوب، قیمت مناسبی هم دارد. دقت بالای این سه تار و رعایت اصول در ساخت، مورد توجه همه نوازندگان قرار گرفته است. کیفیت صدای بی نظیر و همچنین محبوبیتی میان حرفه ای ها دارد.

سه تار عظیمی

سه تار عظیمی به دلیل رعایت اندازه مناسب و جنس چوب مطلوب یکی از گزینه های محبوب برای نوازندگان این ساز است. همانند سه تار های دیگر، سه تار عظیمی نیز انواع مختلفی دارد که برای افراد تازه کار و حرفه ای مناسب هستند. سه تار های عظیمی معمولا از چوب گردو ساخته می شوند و گاها برای صفحه آن ها چوب توت مورد استفاده قرار می گیرد که موجب ارتعاش صدا شده و مقاومت ساز را نیز بالا می برد.

برای آموزش تخصصی ساز سه تار